In de documentaire ‘Hajo – een Joodse vluchteling’ staat journalist Jacqueline Bruijn stil bij het leven van Holocaust overlever Hajo Meijer. Het is een indringend verslag van de bezoeken die Meijer brengt aan verschillende plekken uit zijn persoonlijke geschiedenis.
Terwijl in de jaren dertig de uitsluiting van Joden uit de Duitse maatschappij stap voor stap werd ingevoerd, sloot Nederland de grenzen voor Joodse vluchtelingen uit Duitsland. Na de Kristallnacht in november 1938 streken de Nederlandse machthebbers met hun hand over hun hart en werden onder andere 1500 Joodse kinderen met de trein naar Nederland gebracht. Hajo was één van die kinderen. Zijn ouders zou hij nooit meer terugzien.
De opvang voor de Joodse vluchtelingen in Nederland was erg beperkt. Er was geen onderwijs en ze mochten niet werken. Bovendien had ook hier het antisemitisme al de kop opgestoken. Hajo vertelt dat de situatie van Joodse kinderen in Duitsland op dat moment beter was. Docenten hadden dan wel sympathie voor de nazi’s, ze gaven wel gewoon les.
Op één opvangplek was het beter. Hier werd hij opgeleid als bankwerker en voor werk op het land. Achteraf bleek dit, in combinatie met heel veel geluk, zijn redding te zijn. In Auschwitz, waar Hajo later terecht kwam, zochten de nazi’s namelijk naar ambachtslieden. Zij hadden het relatief iets beter.
Jacqueline Bruijn volgt Hajo Meijer terwijl hij de trein terug neemt naar Duitsland. We zien beelden van gesprekken tussen Hajo en kinderen die dezelfde leeftijd hebben als hijzelf had in de oorlog. Tegen Duitse kinderen zegt hij dat zij zich niet schuldig hoeven te voelen voor iets waar ze zelf geen aandeel in hebben gehad, maar wel dat het belangrijk is dat ze zich verdiepen in de geschiedenis. De geschiedenis is als een stoomwals die over je heen komt, stelt Hajo. Je kunt die geschiedenis misschien niet veranderen, maar je kunt je wel de lessen eigen maken en op die manier nieuwe trauma’s helpen voorkomen.
De film laat op een treffende manier zien hoe Hajo’s politiek voortkwam uit zijn eigen ervaring. Hajo maakte zich hard voor solidariteit met vluchtelingen en sprak zich uit tegen het moorddadige Europese grensbeleid. Hij was ook een anti-zionist. Hij vond niet dat er een excuus bestond voor de verdrijving van de Palestijnen. De staat Israël stond voor hem haaks op de intellectuele Joodse traditie. ‘Nooit meer, voor niemand’, vatte hij dit samen.
De documentaire is nu te zien via NPO start.