In december sprak premier Rutte namens het kabinet excuses uit voor het slavernijverleden. Voor de meeste nazaten van tot slaafgemaakten kwam dit moment uit de lucht vallen. In deze tekst gaat Kenneth Donau, verbonden aan de actiegroep Comité Boni, in op de achtergrond van deze rommelige aanloop.
Afgelopen maandag bood Rutte namens de Nederlandse staat excuses aan voor het slavernijverleden. Voor nazaten van tot slaafgemaakten kwam deze datum uit de lucht vallen. Kun je iets zeggen over de aanloop?
De discussie over excuses loopt al een tijd. In de troonrede in september liet koning Willem al een hint vallen dat 2023 een belangrijk jaar wordt en dat er iets soortgelijks nodig was als met de Holocaust. Toen werd het weer stil. Iedereen dacht: ‘2023, dat betekent 1 juli. Daar gaan we ons op voorbereiden en daar werken we naar toe’. Totdat op 25 november uitlekte via NOS dat er op 19 december excuses aangeboden zouden worden, maar dit werd als ‘betekenisvol moment’ aangeduid.
Zelfs in de kamerbrief van 30 november van de minister van Binnenlandse Zaken werden nog steeds deze woorden gebruikt. Bij veel mensen riep dit vragen op: ‘Waarom zo verdacht? Waarom op 19 december?’ Op al deze vragen kwam geen antwoord. Toen bleek ook dat er helemaal niet gesproken was met de mensen die je hierover zou moeten spreken. Uit Suriname kwam zelfs het bericht dat de Nationale Reparatie Commissie, die in september nog overleg heeft gehad met Rutte, ook volledig verrast was.
Misschien dat er individuen uit de doelgroep meer wisten, maar het is heel vreemd hoe dit is stilgehouden. Dit deel van het proces wekte al heel veel argwaan. Wij hebben een radioprogramma en we zijn platgebeld door mensen die beledigd waren of erg emotioneel. Dit gold niet alleen voor mijn radioprogramma, maar alle programma’s van Caribbean FM kregen deze reacties.
Wij hebben daarom besloten om acties te ondernemen. Er werden straatacties aangekondigd, we hebben opiniestukken geschreven en persverklaringen uitgebracht. Hier werd op gereageerd en ook het kabinet signaleerde deze commotie. Die begon opeens met het blussen van brandjes en paniekvoetbal. Dit liet zien dat er helemaal geen communicatie was met de achterban en dat de excuses waarschijnlijk onderdeel waren van een groter politiek spel.
Dit leek zich later ook steeds meer zo te ontvouwen. De partij die het meeste paniekvoetbal speelde, was D66. De D66-ministers Kaag en Weerwind werden nadrukkelijk erbij betrokken. Van Huffelen, de minister van Koninkrijksrelaties en Digitalisering werd erbij betrokken en minister Kuipers van Volksgezondheid. Die moesten met iedereen in gesprek om ‘de neuzen weer dezelfde kant op te krijgen’. Dat klinkt overigens weer erg koloniaal: ‘wij besluiten en jullie moeten volgen’.
Met name door toedoen van D66 was het maken van excuses in het coalitieakkoord terechtgekomen, Rutte moest een opzetje van D66 uitvoeren. Dus liet Rutte voornamelijk D66 de problemen opruimen die door het lekken opdoken. Dit liet zien dat het niet om het ethische of morele aspect van excuses gaat, maar het onderdeel is van een politiek spel. Op de achtergrond speelt de reactie vanuit extreemrechts een belangrijke rol. Zoals het gezegde wil: ‘Daar waar olifanten vechten, wordt het gras vertrapt.’ De olifanten zijn beide regeringspartijen en het gras zijn de excuses. Dus die andere olifanten, de extreemrechtse partijen, stonden ook klaar om zich te laten gelden.
Vervolgens zijn er een twee overlegsessies gehouden in het Catshuis, waar plots mensen werden uitgenodigd. Toen ik een aantal mensen uit die sessies vroeg wanneer zij waren uitgenodigd, was de reactie bij allen: kort van te voren. Maar volgens het kabinet waren deze sessies lang van te voren opgezet. Er waren twee sessies: een op 8 december en een op 13 december. Voor die tweede bijeenkomst zijn er twee mensen overgevlogen vanuit Suriname van het Nationale Reparatie Commissie van Suriname, Zunder en Christiaan. Ook zij gaven aan dat de afspraak een week eerder gemaakt was.
Het kabinet heeft kennelijk veel zicht op wie wie is binnen de gemeenschap en welke fracties vertegenwoordigd worden. In eerste instantie waren wij vanuit onze stichting die het radiostation draait helemaal niet betrokken. Maar omdat we samen met anderen het proces een halt probeerden toe te roepen door middel van een kort geding, werden we een dag van te voren ook gevraagd mee te praten tijdens de tweede bijeenkomst in het Catshuis.
De situatie is dan dat je als eenling geplaatst wordt, tussen vijftien andere belangenorganisaties die het eigenlijk, met enige mitsen en maren, goed vinden om op 19 december hals over kop excuses te doen. Het was geen weerspiegeling van de signalen die wij opgepikt hadden in de samenleving. Ik kreeg hierbij een flashback naar 1863, want ook daar werd het besluit genomen vanuit het parlement in Nederland vanuit de optiek van de kolonisator. Dat besluit werd vervolgens overgebracht aan de verschillende koloniën, waaronder Suriname.
In 1863 hadden ze de diverse ‘belangengroepen’ in Suriname ook al in kaart gebracht. Van de zogenaamde ‘vrije zwarten of kleurlingen’, ‘huisslaven’, ‘veldslaven’, marrons met een vredesovereenkomst met de koloniale overheid en rebellen zonder vredesovereenkomst. Toen ik aan tafel zat, dacht ik ‘eigenlijk zijn het nu dezelfde groepen die weer aan tafel mogen zitten’. De inheemsen waren in 1863 ook van de partij en nu mocht er ook één inheemse vrouw aan tafel zitten. De spelers leken een exacte weerspiegeling van 160 jaar geleden.
Het kabinet heeft het proces net als toen precies zo uitgevoerd, want de partijen zelf hadden ook geen echte inspraak. Hen werd wel een worst voorgehouden. Ik verwijs naar de veel genoemde komma. Er was een tekstschrijver aanwezig tijdens het overleg om de juwelen uit onze woorden te plukken die in de toespraak van Rutte gebruikt konden worden. Het verhaal van die komma, in plaats van een punt viel toen ook al. Rutte herhaalde dat en nu refereert iedereen aan ‘de komma in de speech van Rutte’. Het is een meme geworden.
Maar in mijn optiek behoren excuses helemaal op zichzelf te staan, met een punt en geen komma of puntkomma. Als het begin van een zin met een komma erin lelijk is dan blijft de hele zin lelijk. Heel veel mensen hebben zich hier wel door laten inpakken. Er is ook een fonds toegezegd van 200 miljoen euro en een aantal mensen gaan dan kijken: welk deel van de taart kan ik aansnijden of zelfs opeten? Het hele proces komt gemanipuleerd over.
Wat ik wel positief vond aan de speech zelf is dat hij een aantal misdaden expliciet heeft benoemd, maar de hele opzet zag er geënsceneerd uit. Met ook de pers die direct bovenop de mensen springt met de microfoon. Om dan alleen maar een positief punt eruit te halen en dat dan herhaald kan worden door andere mensen in de samenleving. Zonder tijd om te laten bezinken wat er is gebeurd. Dit geeft nog meer aan wat voor poppenkast dit hele verhaal geweest is.
Wat me ook opviel uit de gesprekken rond de excuses, was dat er werd gezegd: ‘we weten niet of dit kabinet zal aanblijven de komende periode. Als dit niet zo is, kun je de excuses helemaal vergeten.’ Dat is een raar dreigement, want in principe is het niet alleen aan dit kabinet maar is dit een ethisch vraagstuk dat Nederland moet beantwoorden. Dit kun je niet overlaten aan het rechts-liberale kabinet dat we nu toevallig hebben waardoor dit mogelijk is.
Al die facetten hebben ons versterkt in onze gang naar de rechtbank. Juridisch stonden we niet heel sterk. Er waren een paar zaken waarvan het de vraag was hoe democratisch die waren verlopen, want eigenlijk hoorde het rapport van de dialooggroep een discussie op te leveren in de Tweede Kamer. Die is niet geweest. Direct na de bespreking van het rapport heeft het kabinet excuses aangeboden, maar zonder hierbij het draagvlak in het parlement mee te laten tellen. Er is niet eens over gedebatteerd.
Wat belangrijk is met excuses, is dat er ook voldoende draagvlak is voor excuses in het land zelf. Het is nu dus ook witte Nederlanders door de strot geduwd en ook zwarte Nederlanders door de strot geduwd. Dit voelt heel onprettig aan.
Dit is een gedeelte van een langer interview met Donau dat gepubliceerd werd op socialisme.nu. Volg voor de rest van het interview deze link.