Foto van de toespraak van onderzoeker Saskia Boumans (copyright: Platform Stop Racisme & Fascisme)
Woensdagavond 1 mei organiseerde het Platform Stop Racisme & Fascisme in samenwerking met Paradiso en FNV Young & United een strijdbare samenkomst. We spraken we samen over vakbondsstrijd, Palestina en extreemrechts. Hieronder de toespraak van onderzoeker Saskia Boumans.
1 mei is de Dag van de Arbeid.
Eén mei is de dag van ons. Van alle mensen die moeten of willen werken om in hun onderhoud te voorzien.
De titel, Dag van de Arbeid, is misschien wat misleidend. Vanaf het allereerste begin namelijk, zo’n 140 jaar geleden, staat het beperken van arbeid centraal. 8 uur werken, 8 uur rust en 8 uur vrije tijd. Deze eis werd door álle arbeidersbewegingen in het Westen overgenomen. Oók in Nederland. Want ons leven is méér dan werken alleen. We leven om samen te zijn, om onze opa’s te bezoeken, het huishouden te doen (al lijkt het me logischer dat dat bij 8 uur werk hoort?), om ons in te spannen de planeet leefbaar te houden, én we leven om te ontspannen. Logisch dus dat we nu in Paradiso staan, de poptempel van Nederland.
De Dag van de Arbeid gaat dus niet over werk. Maar over de kracht en de macht van werkenden. Van arbeiders – al klinkt dat wat ouderwets. Onze macht, onze strijd, ons feest.
Nederland is evenwel geen land waar we veel traditie hebben in het laten rollen van onze spierballen. Het aantal stakingen in Nederland is laag. Maar dat is aan het veranderen. In 2023 hebben we het vaakst gestaakt sinds 1972. 52 keer, meldde het CBS gister.
Wat veel belangrijker is, is dat dit geen uitzondering is. Sinds 2012 is Nederland jaar op jaar strijdbaarder geworden. De vakbeweging, en de FNV neemt hierin het voortouw, is veranderd. Na jaren – nou ja, decennia – van compromissen en het volgen van de werkgeversagenda lijkt er écht iets veranderd te zijn. Wat is er gebeurd?
Als onderzoeker bij de UvA heb ik de laatste jaren onderzoek gedaan naar georganiseerde werkgevers. Je weet wel: VNO-NCW en het MKB Nederland. Er zijn in Nederland ongeveer 1100 werkgeversorganisaties. Dat zijn er beduidend meer dan vakbonden. Werkgevers zijn dan ook véél beter georganiseerd dan werknemers.
Voor dat ik aan dit onderzoek begon werkte ik bij de FNV en vroeg ik mij steeds vaker af: wat wíllen werkgevers nou eigenlijk? Lagere lonen en flexibel inzetbaar personeel, natuurlijk, dat zag ik elke dag in de cao-voorstellen voorbij komen. Maar er moet toch méér zijn. Een groter verhaal. Zoals vakbonden zeggen een solidaire en gelijkwaardige wereld na te streven voor alle 8 miljard mensen en dan het liefst gerealiseerd binnen de grenzen van de planeet. Een beetje heroïsch en ambitieus dus.
In mijn onderzoek heb ik geprobeerd dat grotere verhaal van Nederlandse werkgevers te vinden. Hier komt eigenlijk maar één echte vertelling uit.
En bovendien: jullie kénnen het allemaal al. Voor een meerjarig onderzoek is dat best triestig kan je vertellen. Het gaat als volgt: als jullie lonen lager worden dan betekent dat meer winst voor ons en dat is goed voor iedereen.
Voor de newbie’s leg ik de redeneerlijn even uit; ik kan me voorstellen dat als je ‘m voor het eerst hoort, het wat contra-intuïtief is.
De redenering gaat als volgt: Nederland is een klein land met een grote buitenwereld en daarom concurreert het Nederlandse bedrijfsleven vooral met buitenlandse bedrijven. Om deze concurrentiestrijd niet te verliezen, zijn lage lonen en flexibel inzetbaar personeel nodig. Krijgen bedrijven dat niet, dan verhuizen ze naar het buitenland of gaan ze failliet. Bedrijven die daarentegen in Nederland willen blijven, zorgen voor werkgelegenheid en welvaart. En daarom zijn lage lonen en onzekere contracten nodig én goed voor iedereen.
Ambitieus is het verhaal zeker. En vooral buitengewoon succesvol.
Maar heroïsch is het niet. Want wat is een hero, een held: “een bestaand persoon die, wanneer geconfronteerd met gevaar en rampspoed of vanuit een zwakke positie, moed en de bereidheid tot zelfopoffering betoont voor een grotere zaak.”
Ik vermoed dat jullie ‘m al voelen aankomen: de bijna 1 miljoen mensen die sinds 2012 hebben gestaakt zijn de helden. Moedig en, ja echt, bereid tot zelfopoffering.
De ongebreidelde winstzucht van werkgevers lijkt ein-de-lijk z’n grenzen te hebben bereikt. Decennia hebben bedrijven min of meer ongestoord hun gang kunnen gaan. Maar steeds meer mensen zeggen: stop, tot hier en niet verder. En zo bouwen we terug een economie waarin de belangen van het bedrijfsleven niet langer centraal staan. Voor ons en voor al het leven na ons. “We hebben een wereld te winnen, zeiden eerdere generaties.” Nu zeggen we: laten we er samen voor zorgen dat we de wereld niet verliezen.
Saskia Boumans, gastonderzoeker arbeidsverhoudingen UvA (s.boumans@uva.nl)